Kıbrıs Meselesi’nde Kriz Süreci Ve Türkiye (1964-1974)

Kıbrıs Barış Harekatı

Kıbrıs Meselesi, bilhassa 1950 sonrası Türkiye’nin iç siyasal gelişmelerini
etkilediği gibi dış ilişkilerini de önemli ölçüde etkilemiştir. Bu bağlamda 1955
Londra Konferansı ile başlayan Türkiye’nin Kıbrıs meselesine doğrudan, fiilen
dâhil olma süreci, 1959 Zürih ve Londra Antlaşmalarında garantör devletlerden
biri olarak uluslararası sözleşme metininde yer almasıyla pekişmiş ve 16 Ağustos
1960’da Kıbrıs’ta toplumların ortaklığı esasına dayalı bir Cumhuriyet’in ilan
edilmesi ile kesinleşmiştir.

Ancak bu dönem uzun sürmemiştir. Aralık 1963’te Kıbrıslı Rumlar tarafından
Kıbrıslı Türklere karşı başlatılan tedhiş hareketleri, Türklerin zorla mevcut yapı
dışına çıkarılması ile sonuçlanmıştır. Bu hadiselerle başlayan, Türkler açısından
can ve mal güvenliğinin ihlali süreci, farklı derecelerde 1974’e kadar devam
etmiştir. 1964 ve 1967’de olaylar şiddetlenerek krize dönüşmüş ve olayların
şiddeti Ada’nın dışını etkilemiş ve Türk-Yunan savaş ihtimali de belirmiştir.
Bu şartlarda da Türkiye yine diplomasi kanalını kullanarak meseleyi geçici de
olsa çözme iradesini göstermiştir. Kıbrıs Rum toplumunun kendi iç yapısındaki
anlaşmazlıklar neticesinde ortaya çıkan darbe ortamı,Türkiye’yi garantör devlet
olmanın verdiği uluslararası yasal dayanakla, ülkenin stratejik öncelikleri ve
Kıbrıs Türk halkının güvenliği endişesiyle Kıbrıs’a askerî çıkarma yapmayı
kaçınılmaz kılmıştır.

Türkiye’nin yakın tarihinde “1974 Kıbrıs Barış Harekatı” olarak tanımlanan
bu hadise, Türkiye’nin siyasi tarihinde ve dış ilişkilerinde en öncelikli konular
arasında yer almıştır. Özellikle bu hadiseyi müteakip Türkiye’nin askerî, siyasi,
iktisadi ve uluslararası ilişkilerini etkileyen olumlu ve olumsuz pek çok gelişme
ve değişmeler olmuştur.

Bu tebliğde Kıbrıs meselesi’nin ortaya çıkış süreci açıklanmakla birlikte esas
olarak on yıllık (1964-1974) dönemdeki krizler ve oluşum evreleri ve sonuçları
değerlendirilecektir. Konunun orijinal olarak hazırlanabilmesi sürecinde esas olarak
Kıbrıs’ta 1974 hadiselerini de kapsayan ve 2005 yılında okuyucuların istifadesine
sunulan ve Kıbrıs üzerinde garantör devletlerden biri olan İngiltere’nin Millî Arşiv
belgelerinden istifade edilmiştir. Bilhassa İngiliz Başbakanlık, Savunma Bakanlığı,
Dışişleri ve Bakanlar Kurulu belgeleri kullanılmıştır. Ayrıca Türkiye’de şimdilik
Dışişleri Bakanlığı Arşivi’ni kullanmak mümkün olamadığından dönemle ilgili
gazete dergi ve hatıratlardan ve diğer bilimsel eserlerden de faydalanılmıştır.