Anasayfa / Nümismatik / Sikke Metali ve Sikke Birimleri

Sikke Metali ve Sikke Birimleri

Bilinen en erken sikkelerin elektron madeninden basılmıştır.. MÖ 5. yy’ın sonlarına kadar sikkeler elektron, altın ve gümüşten basılıyorlardı. Bu tarihten sonra sikke basımında kullanılmaya başlanan bronz esas olarak MÖ 4. yy’da yaygınlaşmış veAntikçağın sonuna kadar yoğun olarak kullanılmıştır.

Numismatik yayınlarında sikke metalinin cinsini belirtmek için şu kısaltmalar kullanılmaktadır:

EL : Elektron

AV : Altın

AR : Gümüş

AE : Bronz

Altın ve gümüş gibi değerli metallerden elde edilen ingot adı verilen çubuk ve külçeler sikkeden önce de para yerine kullanıldığından Antik Çağ’da değerli metal yataklarının işletilmesi sikkenin icadından önce başlamıştı. Sikkenin icadıyla birlikte bu madenler mücevheratın yanı sıra sikke üretiminde kullanılmışlardır. Değerli metal yataklarına sahip zengin kentlerin sikke üretimleri de fazlaydı. Maden yatağına sahip olmayan kentler de ithal ettikleri madenleri sikke üretiminde kullanmaktaydılar.Çeşitli kaynaklar Anadolu’da Antik çağda değerli maden yataklarının varlığını kanıtlamaktadır. Altın, gümüş, elektron gibi değerli metallerden sikke basan Anadolu kentlerinin çokluğu da bunu kanıtlamaktadır. Lydia Krallığı ilk sikkelerini Sardes’in yakınından geçen Paktolos (Sart Çayı) Irmağı’nın alüvyonlarından elde ettikleri elektron madeninden basmışlardır. Yunanistan’da Attika bölgesindeki Laurion gümüş madenleri ile Ege Denizindeki Siphnos Adası’nın altın ve gümüş madenleri Antikçağın önemli maden yatakları olarak kaynaklarda geçmektedir. Değerli metallerden basılan sikkelerin değeri metalin ağırlığına bağlı olduğu için sikkelerin ağırlıklarının ayarlanması çok önemlidir. Sikkenin ağırlığı sikkenin birimini göstermektedir.

 

Antik Çağ’da sikke birimleri kentten kente değişiklik göstermekteydi. Bazı kentler ise ortak ağırlık sistemleri kullanmaktaydılar. Bir kentin sikkeleri için ana birim en çok kullanılan ve en büyük birimdir. Alt ve üst birimler bu ana birimin ağırlığına göre hesaplanmaktaydı. Ufak birimler günlük alışverişlerde büyük birimler ise büyük ticarette kullanılmaktaydı. Eski Yunanlar standart bir sikkenin (stater) alt birimleri için trite (üçtebir) ve hekte (altıdabir) gibi adlar kullanıyorlardı. Günümüz nümismatları da antik adı bilinmeyen bir birimle karşılaştıklarında bu ifadeleri kullanmaktadırlar. En eski elektron sikkelerin esas birimi “standart ağırlık” anlamına gelen stater’dir. Daha sonraki dönemlerde altın ve gümüş sikkelerin en büyük normal birimine de stater denmiştir.

 

Kaynaklarda adlarına en sık rastlanan birimler obol (obolos) ve drahmi (drahma)’dir. Obolos Yunanca demir şiş anlamına gelen obelos’tan türemiştir. Pişirmede kullanılan demir şişler sikkeden önce diğer metal araç gereçler gibi para yerine kullanılmaktaydı. Drahmi kelimesi içe avuç dolusu anlamındaki draks ie kavramak anlamındaki dratto/drattomai sözcüklerinden gelmektedir. Bir drahmi bir avuç dolusu demir şişe eşittir. Bir avuca altı demir şiş sığdığından 1 drahmi 6 obolos’a eşitlenmiştir. Antik kaynaklarda Byzantion ve Klazomenai kentlerinde demir sikke basıldığına dair bilgiler mevcutsa da günümüze ulaşmış br örneği yoktur.

MÖ 4. yy’da Peloponnesos’ta basılmış birkaç demir sikke bilinmektedir.

Bronzun sikke metali olarak kullanılması ilk kez MÖ 5. yy’da Sicilya’da görülmüştür.

Bronz sikkelerin yaygınlaşması ise MÖ 4.yy’da gerçekleşmiştir.

Eski Yunanların en sık kullandıkları ağırlık ölçüleri şunlardır:

 

Aigina : 12.2 gr stater. Drahmi ve daha ufak birimleri vardır. Aigina, Sikyon, Elis gibi

Peloponnessos kentlerinde, Boiotia, Thessalia, Phokis, Lokris’te Güney Ege adaları, Girit,

Kamiros ve Knidos’ta kullanılmıştır.

 

Akha : 8 gr stater. Drahmi ve triobol alt birimleri vardır. Akhaların kurdukları Güney İtalya

kolonilerinde (Kaulonia, Kroton, Metapontion gibi) kullanılmıştır.

 

Attika : 17.2 gr stater. Drahmi ve obol alt birimleri vardır. Atina, Euboia, Khalkidike, Sicilya,

Delos, Kyrenaika ve Hellenistik Dönem’de Büyük İskender tarafından kullanılmıştır.

 

Euboia : 17.2 gr tetradrahmi. Trite ve hekte alt birimleri vardır. Euboia’da; Khalkidike ve

Sicilya’daki Euboia kolonilerinde (Himera, Naksos, Zankle), Samos’ta ise elektron sikkelerde

kullanılmıştır.

 

Fenike : 7 gr gümüş şekel. Sidon, Tyre ve Byblos’ta kullanılmıştır.

 

Khios veya Rhodos : 15.6 gr tetradrahmi. Drahmi ve diğer alt birimleri vardır. Khios,

Rhodos, Ainos ve Küçük Asya’da (MÖ 4.yy’da) kullanılmıştır.

 

Korinthos : 8.6 gr stater. Korinthos, Ambrakia, Leukas ve Kuzeybatı Yunanistan’da

kullanılmıştır.

 

Lykia : 8.3-8.6 gr stater (Lykia’nın batısında); 9.5-10 gr stater (Lykia’nın orta bölgesinde)

 

Miletos veya Lydia : 14.1 gr stater. 1/96’ya dek inen alt birimleri vardır. Ionia’nın güneyinde

ekeltron sikkelerde; Lindos, Melos gümüş sikkelerinde kullanılmıştır.

 

Pers : 8.35 gr altın dareikos, 5.35 gr gümüş siglos (MÖ 5. Yyda 5.55 gra yükseltilmiştir).

Lydia, Persia, Lampsakos, Anadolu’nun güneyinde kullanılmıştır. MÖ 4. Yy’da Abdera,

Maroneia ve Batı Anadolu’da kullanılmıştır. Pers sistemi Kroisos’un Lydia sisteminden

alınmıştır.

 

Phokaia: 16.1 gr elektron stater. Hekte gibi alt birimleri vardır Phokaia, Lesbos ve

Kyzikos’ta kullanılmıştır.

 

Samos: 13.1 gr tetradrahmi. Triobol ve daha ufak alt birimler vardır. MÖ 5. Yy’da Samos’ta

kullanılmıştır.

 

Bir tür ödeme aracı olan talanton’dan da burada bahsetmek yerinde olacaktır. Kelime

manası “ağırlık” olan talanton en büyük Yunan ağırlık birimidir. 26.196 kg olan 1 talanton 60

mina’ya eşitti. Büyük miktardaki paralar talanton karşılığı ifade edilmekteydi. Bir talantonun

ne kadar sikke içerdiği ise o kentte kullanılan para sistemine göre belirlenmektedir. Talanton

ve mina ağırlık birimi, değer olarak kullanılmışlar, sikke olarak basılmamışlardır.