Cahiliyye dönemi Araplarının inanç ve dini telakkileri hakkında Kur’an-ı Kerim ve hadis-i şeriflerden sonra en önemli bilgi kaynaklarından birisi de eski Arap şiiridir. Çünkü Cahiliyye şiirlerinde Arapların nesepleri, savaşları gibi temel konular yanında kısıtlı da olsa Cahiliyye dönemi tanrıları, putları, inanç ve telakkileri hakkında bilgilere rastlanır. 22
Cahiliye şairleri şiirlerinde en fazla Allah, rabb, ilah; nadiren de ahiret, hesap, ceza ve mükafat kelimelerini kullanmışlardır. Bunlar da cahiliye Araplarında Allah inancı olduğunu göstermektedir. Zaten Kur’an’da da müşrik Arapların sıkıntılı anlarında Allah’a yalvardıkları, 23 en büyük yeminlerini Allah adına yaptıkları24 ; bununla birlikte cinleri Allah’a ortak koştukları,Allah’a oğul ve kızlar isnat ettikleri,26 melekleri Allah’ın kızları olarak gördükleri27 ifade edilir. Zaten bunların bir kısmını aşağıda sunacağımız şiirlerde de göreceğiz. Bu ifadelerde ve daha başka ayetlerde de işaret edildiği gibi bu, çok tanrılı bir Allah inancıydı. Örneğin şiirlerinde Allah ve ahiret inancım işleyen hatta bir peygamber gelmesini temenni eden Umeyye b. Ebi’s-Salt, Hz. Peygamber, peygamber olarak gönderildiğinde ona iman etmemiş, okuduğu şiirleriyle müşrikleri desteklemiştir.28
İslam öncesi Arapları şiirlerinin yanında bazı dualarında, deyim ve atasözlerinde de Allah kelimesini oldukça fazla kullanmışlardır. 29 Fakat bir şairin mısralarında sevap ve cezadan, ahiret inancından bahsedilmesi onun putperest olmadığı anlamına gelmez. Söz gelişi mısralarında Allah, .Ahiret, hesap, ceza ve sevaptan bahseden şair Zuheyr b. Ebi Sulma hakkında Şevki Dayf şöyle bir yorum getirir: “Eğer bu beyitler gerçekten ona aitse onun için hanif inancına mensup olduğu hükmüne varmak mümkün. Ancak bana göre Zuheyr atalarının dinini bırakmamıştır. Bunlar sadece mısralarına serpiştirilmiş bazı kelimelerdir,,30 Fakat buna rağmen bazı kaynaklarda Zuheyr b. Ebi Sulma hanifler arasında sayıılır. 31 Yine bu şairlerden Kus b. Saide el-İyadi, Zeyd b. Amr b. Nüfeyl, Umeyye b. Ebi’s-Salt, Adi b. Zeyd el-İbMi, Varaka b. Nevfel el-Kureşi, Abid b. el-Abras’ın da hanifler arasında adları geçer.32
Dr. Ali BULUT
22 çağncı, Mustafa, “Arap” mad., -İslamdan önce Araplarda Din- DİA, İSİ.-1991, III, 316.
23 Yunus (lO): 22; Ankebut (29): 65.
24 En’am (6): 109; Nahl (16): 38.
25 En’am (6): 100.
26 En’am (6): 100.
27 Necm (53): 21.
28 Ünal, Ömer, “İslam Öncesi Arap Şiirinde Bazı Dini’ Motifler”, Nüsha Şarkiyat
Araştırmaları Dergisi, Yıl: III, Sayı: 9, Bahar 2003, s. 186.
29 Topaloğlu, Bekir, “Allah” mad. DİA, İSİ.-1989, Il, 473.
30 Şevki’ Dayf, a.g.e., s. 303.
31Kuzgun, Şaban, “Hanif’ mad. DİA, İst.-1997, XVI, XVI, 38.
32 Kuzgun, a.g.e., XVI, 38.
